Tu się dba o dobrostan

Tu się dba o dobrostan– program, z którego warto skorzystać w szkole i przedszkolu. Jednym z elementów programu jest autodiagnoza, czyli od czego zacząć, żeby profesjonalnie pomóc, opierając się na rzeczywistych potrzebach, możliwościach nauczycieli i uczniów, korzystając ze wsparcia profesjonalistów.

Nigdy nie uda ci się nic zmienić…z zastaną rzeczywistością.
Aby faktycznie coś zmienić – zbuduj nowy model, który sprawi, że poprzedni stanie się przestarzały

(Buckminister Fuller)

Trzeba mieć szalone pomysły, żeby wymyślić coś rozsądnego.

(autor nieznany, ale ta idea jest nam bardzo bliska)

Wstęp

 Corocznie ONZ publikuje raporty mierzące poczucie szczęścia u ludzi z różnych państw świata. Do najszczęśliwszych ludzi świata należą obywatele Norwegii, Danii, Islandii, Szwajcarii i Finlandii. Polska zajmuje dalekie 46 miejsce w tym rankingu. Nie lubimy rankingów, ale ten trzeba koniecznie wziąć pod uwagę. 

Nie może tak być!  A więc mamy duże wyzwanie edukacyjne, które świadomie podejmujemy i do współrealizacji którego zapraszamy wszystkich liderów dobrostanu i marzycieli o lepszym świecie.  

 Stawiamy takie pytania:

Jak szkoła może ODPOWIADAĆ na potrzeby człowieka?

Jak szkoła może być CZUŁA na potrzeby człowieka?

Jak  w szkole można USŁYSZEĆ potrzeby człowieka?

Jak je REALIZOWAĆ?

Jak TO zrobić?

Jeszcze kilkanaście miesięcy temu podobne pytania kwitowano by – w najlepszym razie, zdziwieniem.  Ale ostatnie miesiące życia z pandemią sprawiły, że tematyka zdrowia psychicznego i dobrostanu znalazła należne jej miejsce – stała się jednym z priorytetów zadań edukacyjnych, nawet w obszarze ministerialnym! Także analitycy  trendów rozwoju świata mówią wyraźnie, że siła i odporność psychiczna, umiejętność rezyliencji, dbania o siebie w aspekcie psychosomatycznym (bo to  „naczynia połączone”), troska o siebie, innych i świat stają się priorytetowe.  A to właśnie inaczej mówiąc opowieść o DOBROSTANIE.  

Zdrowie jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, chronionym przez państwo z mocy prawa (art. 23 Kodeksu cywilnego). Pojęcie zdrowia psychicznego oznacza coś więcej niż brak choroby psychicznej. WHO – Światowa Organizacja Zdrowia definiuje je jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka i już w dokumencie z 2004 roku uznaje ochronę zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży za priorytet w polityce ochrony zdrowia. w 2013 r. przyjęty został Kompleksowy plan działań w zakresie zdrowia psychicznego na lata 2013-2020, gdzie wymienione m.in. cele: wzmocnienie przywództwa i skuteczności zarządzania w dziedzinie zdrowia psychicznego, wdrażanie strategii promocji i profilaktyki zdrowia psychicznego.

Tymczasem z każdym rokiem w Polsce rośnie liczba osób, u których diagnozowane są problemy natury psychicznej. Statystyki pokazują, że problem obejmuje ok. 8 milionów dorosłych i ok. 4 milionów dzieci i młodzieży.  Pandemia znacznie powiększyła te liczby!  Z danych zebranych w raportach dotyczących zdrowia psychicznego po 6 miesiącach pandemii wynika, że ponad 60% dzieci w wieku przedszkolnym i młodszoszkolnym oraz 70 % dzieci starszych ma poważne problemy natury psychoemocjonalnej i wymaga pomocy psychologicznej, terapeutycznej i psychiatrycznej (więcej danych str. opis do cz. 1 str. 21)

Styl życia kształtowany tradycyjnie przez współczesny świat (w domu i niestety w szkole) to świat przeładowany stymulacją sensoryczną i  tzw. przeeksploatowaniem fizycznym, który niszczy nasze zdrowie.  Ponadto uruchamia mechanizmy sprzyjające pojawianiu się depresji i zespołu wypalenia. W efekcie przeładowania u dzieci zaczynają przejawiać się objawy, które występowały do tej pory u dorosłych: chroniczne zmęczenie (które utrzymuje się minimum 6 miesięcy i nie ustępuje po odpoczynku), utrata apetytu, problemy ze snem lub bezsenność, różnorodne bóle bez wyraźnej przyczyny, niecierpliwość i wybuchy irytacji, utrata zainteresowania, poczucie braku siły, obniżenie nastroju i stany depresyjne.

W dodatku zaledwie 20% dzieci odnosi sukcesy w szkole, ponad 30% dzieci skarży się na kłopoty z pamięcią i koncentracją, a ok. 40% towarzyszy lęk przed lekcjami, nauczycielem, hejtem ze strony rówieśników, doświadczanym mobbingiem i innymi formami przemocy. W praktyce może to oznaczać, że nawet 1/3 dzieci ze szkolnej klasy wymaga wsparcia i specjalistycznej pomocy. Tymczasem psychiatria dzieci i młodzieży przeżywa kryzys. W Polsce, według stanu na 30 kwietnia 2020 r., aktywnych zawodowo jest zaledwie 48 psychiatrów dzieci i młodzieży, z czego tylko połowa w systemie publicznym.

W celu uzyskania pełnego obrazu sytuacji w szkole, warto poznać dane dotyczące kondycji psychicznej nauczycieli. Na przykład  20% nauczycieli ma pełne objawy zespołu wypalenia zawodowego, a 30% odczuwa długotrwały smutek, zdenerwowanie, obniżony nastrój (więcej danych str. opis do cz. 1 str. 21)

Jak widać edukacja w zakresie higieny psychicznej i zdrowia to najpilniejsze zadanie edukacyjne w naszych czasach. Zespół promotorów dobrostanu powinien stanąć na straży standardów higieny psychicznej i zdrowia psychicznego społeczności szkolnej – budować, dbać o nie, modelować je – bo tu chodzi o kondycję psychiczną całych generacji i oczywiście nas samych!

Większość ludzi (a może wszyscy?) pragnie być szczęśliwa.

A na pewno nikt nie chce być nieszczęśliwy, samotny, bezradny, wykluczony.

Szkoła jest miejscem edukacji narodowej więc powinna reagować na potrzeby człowieka i je spełniać na rzecz budowania zdrowego potencjału ludzkiego.

Wszystkich, którzy myślą podobnie do nas – zapraszamy do działania!

Jeśli myślimy o szczęśliwych ludziach w szkole i przedszkolu – uczniach, nauczycielach, rodzicach, powinniśmy dążyć do tworzenia w placówce (i pewnie poza nią) takich warunków, które w sposób naturalny sprzyjałyby budowaniu harmonii świata dziecka/ucznia, ich nauczycieli i rodziców.

Dziś, jak nigdy wcześniej, potrzebne są działania na rzecz budowania DOBROSTANU!

Prezentowane tu narzędzie do Autodiagnozy zostało zbudowane w oparciu o Piramidę Potrzeb  autorstwa Abrahama Maslowa, który jest czołowym  przedstawicielem szkoły humanistycznej w psychologii.  Piramida potrzeb ilustruje strukturę potrzeb człowieka i wzajemne relacje potrzeb fundamentalnych (fizjologicznych i bezpieczeństwa) i potrzeb wyższych (miłości, szacunku, samorealizacji oraz transcendencji).

W jego koncepcji zachowanie człowieka określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia:

PRAWO HOMEOSTAZY mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu.

 Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka (homeostazę), zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie.
PRAWO WZMOCNIENIA ma zastosowanie do potrzeb wyższego rzędu.

Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia. Czyli muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu, aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu.

Oznacza to także, że zaspokojenie potrzeb niższego rzędu jest fundamentalne dla uruchomienia potrzeb wyższego rzędu. Czasami jednostka ludzka przekracza to ograniczenie, ale jest to raczej akt wyjątkowy.

POTRZEBY FIZJOLOGICZNE dotyczą odpowiedniego odżywienia, odpowiedniej dawki snu,

świeżego powietrza, wypoczynku, ruchu i aktywności, ciszy, możliwości swobodnego korzystania z toalety, odpowiedniego poziomu natężenia dźwięku, komfortu termicznego oraz przestrzennego, a także nicnierobienia.

POTRZEBA BEZPIECZEŃSTWA  to potrzeba stabilizacji, stałości, opieki, nienaruszalności fizycznej i emocjonalnej, a także tego, że nie będę atakowany (nie będę się bać) oraz mam się do kogo zwrócić po pomoc. Subiektywnie odczuwane są poczucie bezpieczeństwa – fizycznego, oparcia emocjonalnego, „życiowego”, wysoka przewidywalność funkcjonowania.

W szkole wyglądać to może np. tak, że dbamy o fundamentalne potrzeby ucznia – poczucie bezpieczeństwa związane z tym, że jest mi ciepło, mogę wyjść do toalety w dowolnym momencie, wypić wodę i nie jestem głodny a także mogę swobodnie spytać jak czegoś nie rozumiem lub spróbować coś zrobić bez narażania się na dyskredytujące uwagi, gdy mi nie wyjdzie.

 Kiedy potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa są zaspokojone przejawia się to w poczuciu dobrostanu fizycznego.

 POTRZEBA PRZYNALEŻNOŚCI  manifestuje się jako potrzeba uzyskiwania aprobaty, akceptacji, przyjaźni,

określenia własnej tożsamości oraz potrzeba uzyskiwania uznania, potrzeba znaczenia,

uznania u innych i u siebie samego, niezależności.

Wynika z odczuwania pozytywnego klimatu współpracy, poczucia więzi z innymi i wpływu, uczestnictwa w życiu grupy, byciu włączonym, otrzymywanego uznania, poczucie sprawiedliwego oceniania i wiary w siebie.

POTRZEBA SAMOREALIZACJI generuje działania na rzecz rozwijania swego potencjału rozwojowego, zdolności, talentów, zainteresowań. Odczuwana jako poczucie rozwoju, bycia blisko siebie, satysfakcji.

Kiedy potrzeby przynależności i samorealizacji są aktywnie realizowane przejawia się to w poczuciu dobrostanu psychologicznego.

POZIOM  najwyższy – POTRZEBA MISJI wynika z potrzeby bycia połączonym z większą całością. Poczuciem odnalezienia swego kierunku życiowego i ulokowania siebie w jakiejś większej perspektywie; poczucie celu i sensu swojego życia.

Odniesienie się do uczniowskich potrzeb wyższego rzędu (miłości, szacunku, samorealizacji i transcendencji) to działania, które sprawiają, że uczeń czuje się akceptowany, otaczającego zasady, zachowania innych osób podkreślają jego podmiotowość i nie uzależniają szacunku od wieku,  albo tego w jakim stopniu realizuje program nauczania. Prawdziwy szacunek wynika z personalistycznego podejścia do drugiego człowieka, które podkreśla, że jesteśmy Osobą niezależnie od stanu posiadania, intelektu i wiedzy.

W szkole przejawiać się to może poprzez uwzględnianie głosu i opinii uczniów, uwzględnianie ich zdania w wyborach, dawanie przestrzeni i okazji do samodzielnych zadań, uważne słuchanie, pozwalanie na zadawanie pytań i posiadanie wątpliwości, stwarzanie okazji do samorealizacji czy po prostu budowanie komunikacji opartej na prawdziwym dialogu.

Warto sprawdzić, jak te potrzeby realizowane są w szkole!

 Lekceważone lub ignorowane potrzeby – w wyniku ich skumulowania– manifestować się mogą w małej lub dużej skali. Mogą nawet przybrać postać kryzysową.

Na przykład:

• kryzysu osobistego dziecka/ucznia,
• kryzysu wychowawczego, dydaktycznego,
• konfliktu z rodzicami w skali klasy lub szkoły
• lub kryzysu osobistego nauczyciela…
• kryzysu szkoły jako instytucji

 O AUTORKACH:

 Ewa Radanowicz- ekspert ds. przestrzeni edukacyjnej, zmiany i innowacji w projektach polskich i międzynarodowych realizowanych we współpracy z samorządami, ośrodkami doskonalenia nauczycieli, uczelniami wyższymi. Wizjoner, trener, angażujący przywódca wspierający rozwój szkół i przedszkoli. Członkini społeczności The Global Change Leader Ashoka. Założycielka sprawnie funkcjonującego przedsiębiorstwa społecznego w środowisku defaworyzowanym. Dyrektor Szkoły Podstawowej w Radowie Małym, zarządzanej wg autorskiego programu, która w 2016r. została członkiem międzynarodowej sieci Ashoka Changemaker Schools.  Nieustannie poszukuje najlepszych rozwiązań organizacyjnych i kierowniczych, które można zastosować w sferze edukacji. Stworzyła autorską szkołę publiczną, do której przyjeżdżają ludzie z całej Polski, by zobaczyć, uczyć się i uwierzyć, że można. Wielokrotne wprowadzanie zmian dało jej doświadczenie i pozwoliło wypracować model działania, według którego prowadzi zespół poprzez zmianę do nowych rozwiązań. Współinicjatorka ogólnopolskiego, oddolnego ruchu Wiosna Edukacji. Autorka książki „W szkole wcale nie chodzi o szkołę”, poradnika ORE dla dyrektorów i nauczycieli „Zmiany, innowacje, eksperymenty – w poszukiwaniu inspiracji”, Współautorka książki „Za progiem. -Jak rozwija się dziecko i co z tego wynika dla nauczyc9ela IV kl.”.  Autorka ekspertyzy dla IBE pt. „Działająca Szkoła” dotyczącej kształtowania kompetencji społecznych w szkole. Marzyciela i wizjonerka.

 Małgorzata Taraszkiewicz – psycholog, neurometodyk, wykładowca, zajmuje się rewitalizacją edukacyjną. Po kilku latach pracy na Wydziale Psychologii U.W. została powołana do budowy Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli (dzisiaj zwanym ORE), gdzie pełniła funkcję kierownika Pracowni Informacji Pedagogicznych, Medioteki i Wydawnictw CODN oraz koordynowała wiele projektów międzynarodowych i krajowych dla nauczycieli (m.in. Europa na co dzień, Nowa Szkoła). Potem przeszła do dużych projektów edukacyjnych, gdzie mogła przetestować różne programy rewitalizacyjne opracowywane na rzecz szkół. Autorka i współautorka ponad 50 książek i programów edukacyjnych. Autorka projektu INDYWIDUALNI.PL, w tym baterii testów psychometrycznych do diagnozy strategii uczenia się oraz baterii testów do profilaktyki trudności szkolnych dla dzieci w wieku 5-10 lat i programu rozwojowego dla przedszkoli i szkół pt. ZROZUM MNIE. Najczęściej zajmuje się psychologizacją nauczycieli i podwyższaniem świadomości w zakresie wpływu na losy całych generacji dzieci i młodzieży.

Zuzanna Taraszkiewicz – filozof, ze specjalizacją Bioetyka i Ekologia Człowieka, szkoli Rady Pedagogiczne oraz dzieci i młodzież w ramach innowacyjnych projektów, z zamiłowania doula i ratownik medyczny.  Autorka programów o dobrostanie dla szkół i przedszkoli, współautorka projektu INDYWIDUALNI.PL, w tym baterii testów psychometrycznych do diagnozy strategii uczenia się oraz baterii testów do profilaktyki trudności szkolnych dla dzieci w wieku 5-10 lat i programu rozwojowego dla przedszkoli i szkół pt. „ZROZUM MNIE” oraz kursów dla nauczycieli (OPERON). Łączy treści psychologiczne z wiedzą na temat wpierania ciała poprzez ruch, oddech, wspieranie zmysłów. Lubi swoje stare volvo, koty, poszerzać  horyzonty, uczy się siedzenia na miejscu i oddychania. Mama trójki nastolatków.