Dlaczego ryzyko dysleksji to wybiórcze zaburzenie rozwoju i przez odpowiednio wczesną stymulację można znacznie poprawić funkcjonowanie dziecka?

W pierwszych latach życia doskonalenie  sprawności ruchowej jest szczególnie ważnym aspektem rozwoju dziecka. Umiejętność panowania nad własnym ciałem, możliwość przemieszczania się w przestrzeni umożliwia dziecku podejmowanie czynności eksplorujących otoczenie. Poprzez ruch dziecko ugruntowuje poczucie własnej odrębności i sprawczości. Dzięki coraz lepszej sprawności ruchowej dziecko ma szansę być w coraz szerszym zakresie samodzielne, rozwija swoje umiejętności samoobsługowe, wzbogaca zasób doświadczeń pomagających mu poznać otaczający go świat.

Całokształt czynności ruchowych człowieka nazywamy motoryką. W okresie  przedszkolnym przypada intensywny rozwój fizyczny dziecka, który cechują poważne zmiany ilościowe i jakościowe przejawiające się we:

• wzrastaniu,
• różnicowaniu,
• dojrzewaniu poszczególnych układów i narządów.

Wzrost ten powiązany jest z poważnymi zmianami morfologiczno-fizjologicznymi występującymi we wszystkich układach funkcjonalnych dziecka tj. ruchowym, sercowo-naczyniowym, oddechowym i nerwowym. Systematycznie wzmacnia się struktura kośćca, stawów oraz mięśni szkieletowych. Dzięki tym zmianom wzrastają możliwości siłowe, sprawnościowe i wytrzymałościowe dziecka.

W wieku przedszkolnym istotnie zmienia się pod względem strukturalnym i czynnościowym układ nerwowy dziecka. Pełni on  rolę koordynatora wszystkich pozostałych układów czynnościowych organizmu. Odpowiada za regulację napięcia mięśniowego, utrzymywanie równowagi ciała oraz złożoność i precyzję ruchów. Dzięki wszystkim fizjologicznym zmianom oraz systematycznemu treningowi ruchowemu dziecko przechodzi od fazy słabej koordynacji nerwowo-ruchowej do poziomu, na którym rozwinięte są już w dobrym stopniu ośrodki ruchowe i czuciowe w korze mózgowej, dziecko może wykonywać coraz bardziej złożone i precyzyjne ruchy.

Aktywność ruchowa jest najważniejszym stymulatorem biologicznym wpływającym na ogólny rozwój dziecka. Pamiętać należy, że rozwój sprawności ruchowej odbywa się w dwóch głównych kierunkach:

I      –     wzdłuż ciała tzn. od głowy do stóp,

II     –     od bliższego do dalszego tzn. od osi centralnej do zewnątrz.

 Niezależnie od różnic indywidualnych w tempie rozwoju, kierunek rozwoju jest zawsze ten sam. Oznacza to, że aby uzyskać dobrą sprawność w zakresie precyzji ruchów dłoni i palców, trzeba najpierw zadbać o dobrą sprawność i koordynację dużych ruchów u rąk.

Rozwojowi sprawności w tym zakresie będzie służyło zarówno systematyczne zachęcanie dziecka do wykonywania wszelkich czynności samoobsługowych, jak i organizowanie zabaw ruchowych i rytmizujących.

Umożliwienie wykonywania różnorodnych czynności ruchowych stymuluje rozwój motoryczny. Wyręczanie i nadmierna opiekuńczość powoduje hamowanie rozwoju ruchowego dziecka.

Przykład:

Wyręczanie dziecka w samodzielnym spożywaniu posiłku często spowodowane “potrzebą” – “będzie szybciej, czyściej, ładniej” może prowadzić do wycofania się malucha z podejmowania działań. Wyręczane dziecko będzie oczekiwało pomocy przy wykonywaniu najprostszych czynności.

Jak napisałam wcześniej rozwój sprawności motorycznej dziecka odbywa się w sposób ciągły i postępujący. Zmiany jakościowe tego rozwoju zależą od środowiska wychowawczego. Jeżeli środowisko, w którym żyje dziecko jest ubogie w bodźce i brakuje w nim osób, które będą wspierały jego rozwój to doskonalenie sprawności przebiega metodą prób i błędów. Taka sytuacja często prowadzi do ukształtowania się nieprawidłowych nawyków ruchowych np. trzymanie łyżki, chwyt narzędzia pisarskiego itp., a mają one silną tendencję do utrzymywania się mimo podejmowanych działań korekcyjnych.

Bardzo istotna jest więc dbałość o wprowadzanie prawidłowych nawyków i przekazywanie dzieciom modelowych wzorów czynności.

Korzystniejsza i skuteczniejsza dla rozwoju jest sytuacja, gdy dziecko jest właściwie stymulowane i może uczyć się przez naśladowanie wzorów oraz wielokrotne powtarzanie czynności. Dzieci w wieku przedszkolnym chętnie powtarzają czynności, cieszą się, gdy udaje im się osiągnąć coraz lepszą sprawność ćwiczonych umiejętności. Znając tę prawidłowość osoba dorosła powinna organizować aktywność ruchową dziecka w sposób umożliwiający wielokrotne powtarzanie potrzebnych do opanowania ruchów i ich sekwencji. Każdy ruch wykonywany przez człowieka jest związany z pobudzeniem i hamowaniem odpowiednich struktur w korze mózgowej.

Ze względu na niedojrzałą strukturę układu nerwowego dziecka w wieku przedszkolnym procesy pobudzenia są mocne i mają tendencję do uogólnienia, natomiast procesy hamowania nie spełniają jeszcze prawidłowo swojej roli. W związku z tym dziecko reaguje “całą osobą”, ma trudności z utrzymaniem koncentracji i selekcją bodźców. Ten stan jest prawidłowością rozwojową, budzić niepokój może utrzymywanie się go po 6 roku życia.

Dzięki aktywności ruchowej doskonalą się zmysły, sfera odbioru bodźców oraz funkcje poznawcze dziecka. Wykonywane ruchy zostają zapamiętane i ulegają powolnej automatyzacji. Im częściej wykonywany jest dany rodzaj ruchu, tym szybciej utrwalany jest jego wzorzec.

Natomiast niedobór ruchu (hipokinezja) może być przyczyną zaburzeń równowagi wewnętrznej w organizmie dziecka. Skutkiem niedoboru ruchu mogą być nieadekwatne zachowania, napięcia emocjonalne, zmiany nastroju itp.

Aktywność ruchowa dziecka w wieku przedszkolnym powinna trwać ok. 6 godzin dziennie. Należy pamiętać o tej prawidłowości i dbać o zaspokajanie potrzeb dziecka w tym obszarze. Zadaniem nauczyciela jest zachęcanie rodziców do spacerów z dziećmi oraz umożliwienia dzieciom zabaw ruchowych na świeżym powietrzu i w domu. Zabawy na świeżym powietrzu sprzyjają nie tylko rozwojowi ruchowemu, ale przy okazji służą uodparnianiu na choroby.

Dobry poziom sprawności ruchowej dziecka w wieku przedszkolnym ma duży wpływ na jego wszechstronny rozwój oraz pozycję zajmowaną w grupie. Dzieci niezbyt sprawne i niezgrabne ruchowo mogą być izolowane przez grupę (“ty tego nie umiesz”, “i tak tego nie zrobisz” itp.). Jeżeli nie będą wybierane do zabaw, w których niezbędna jest dobra sprawność ruchowa, będą przeżywały poważne frustracje. Dłuższe utrzymywanie się takiej sytuacji może prowadzić do ukształtowania się u nich poczucia niższej wartości w porównaniu ze sprawnymi rówieśnikami.

Niezgrabność ruchowa wypływająca z braku utrwalenia prawidłowych dla wieku umiejętności ruchowych może powodować, że dziecko nie będzie podejmowało wysiłków w celu opanowania nowych umiejętności, utrwali więc, przekonanie o własnej niskiej sprawności i zależności od innych. W wyniku złych doświadczeń dziecko niezgrabne ruchowo będzie obawiało się nowych sytuacji, a przewidując porażki będzie funkcjonowało poniżej własnych potencjalnych możliwości.

Według M. Bogdanowicz ryzyko dysleksji to wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

Termin ten stosuje się również w odniesieniu do uczniów, którzy napotykają na pierwsze, lecz nasilone, trudności w nauce – pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz w szkole.

   Dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać się uczniem z dysleksją. Jeszcze przed podjęciem nauki w klasie pierwszej dzieci zagrożone ryzykiem dysleksji powinny – korzystając z pomocy specjalistów – nadrobić opóźnienia rozwojowe zanim zaczną zdobywać nieadekwatne oceny.  Skuteczność interwencji jest zależna od tego, jak szybko zauważymy problem, rozpoznamy potrzeby dziecka i zareagujemy na nie. Zadaniem nauczycieli i specjalistów jest dążenie do tego, aby na ile to możliwe  wyrównać dysharmonie w rozwoju psychoruchowym – zanim dziecko zacznie doświadczać niepowodzeń w nauce.

Bibliografia:

Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. M. Bogdanowicz

Autor: Dorota Lubas